İmanın beşinci şartı: Ahiret gününe inanmak

AHİRET NE DEMEKTİR?

Âhiret, son mânâsına gelen “âhir” kelimesinin müennesidir. Ancak âhiret hayatı insan için son değil, bir menzildir, konak yeridir.

Dinî ilimler ıstılahında/literatüründe âhiret, dünya hayatından sonra başlayıp ebediyyen devam edecek olan ikinci hayatın adıdır. Bu ikinci hayatın varlığına inanmak, altı iman esasından biridir. Âhirete iman, ceza ve mükâfat yerine ve gününe inanmak demektir. Kur’ân-ı Kerim’de şöyle buyrulmuştur:

“Onlar gayba inanırlar, namaz kılarlar, kendilerine verdiğimiz mallardan Allah yolunda harcarlar. Yine onlar, sana indirilene ve senden önce indirilene iman ederler; ÂHİRET GÜNÜne de kesinkes inanırlar.”(1)

Âhiret iyiler için mükâfat, kötüler için bir ceza yeri olacaktır. Allah Teâlâ cennette lûtfiyle, cehennemde adâletiyle tecelli eder.

***

AHİRET HAYATI VE SAFHALARI

Ölüm ânından itibaren âhiret hayatı başlar. Ölüm, ebedî âleme açılan bir berzahtır, geçittir. Bu geçiş devresiyle birlikte sonu olmayan hayata adım atılmış olur.

Ölümden sonraki âhiret gününün hâdiseleri birbirini tâkip eder:

Kabir hayatı, ba’s (diriliş), mîzan (amellerin tartılması), amel defterleri, hesap, havz, sırat, cennet ve cehennem. Bütün bunlar haktır, inanılması şarttır.

Bu kısa girişten sonra şimdi maddeler hâlinde bunları ele alalım.

1. Kabir hayatı: Kâfirler ve günahkâr olan bazı mü’minler için kabir azabı haktır.

Hadîs-i şerifte şöyle buyrulmuştur:

“İdrardan sakınınız! Zira kabirdekilerin çoğunun çektikleri azap o yüzdendir.”(2) Yine Resûlüllah Efendimiz, “Allah mü’minleri, dünya hayatında ve âhirette hak bir söz üzerinde sabit kılar”(3) âyeti, kabir azabı hakkında indirildi buyurmuştur.

Allah Teâlâ’nın affettiği, azap çektirmeyi istemediği bazı günah sahipleri ise azap görmeyecektir.

İbâdet ve tâat ehlinin, sâlih amel sahiplerinin kabirde, Cenâb-ı Hakk’ın bildiği ve dilediği şekilde nimet içinde bulunmaları da haktır.

Resûlüllah Efendimiz (s.a.v.) bir mezarlıktan geçerken iki kabirdeki ölünün bazı ufak şeylerden dolayı azap gördüklerini müşahede etti. Bunlardan birinin koğuculuk ve bozgunculukla çok yakından ilgisi vardı. Diğeri de idrar yaparken ihtiyatlı davranmaz, (sıçrıntılardan) sakınmazdı. Bunun üzerine Peygamber Efendimiz bir yaş ağaç dalı istemiş ve ikiye bölmüş, birini bir kabre, diğerini de öbürüne diktikten sonra şöyle buyurmuştur: ‘Umulur ki bu yaş ağaçlar kuruyuncaya kadar azapları hafifler.”(4)

Yine kabirde Münker ve Nekir’in sual sorması da haktır. Bu iki melek kabre girerek ölüye, ‘Rabbin kimdir? Dinin hangi dindir? Peygamberin kimdir?’ diye sorduğunda, mü’min şu cevabı verir: ‘Rabbim Allah, dinim İslâm, peygamberim Muhammed’dir (s.a.v.).’

Peygamber Efendimiz bir hadîs-i şeriflerinde şöyle buyurmuşlardır:

“Ölü mezara gömülünce, gözleri mavi olan iki siyah melek gelir. Bunların birine Münker, diğerine Nekir adı verilir. Ona derler ki:

– ‘Şu zat (Muhammed s.a.v.) hakkında ne dersin?’

O da şöyle cevap verir:

– ‘O Allâh’ın kulu ve resûlüdür. Ben şehâdette bulunurum ki, Allah’tan başka ilah yoktur. Muhammed de onun kulu ve resûlüdür.’

Bunun üzerine melekler:

– ‘Biz senin böyle söyleyeceğini zaten bilmekte idik’ derler. Sonra onun mezarını yetmiş arşın genişletirler; sonra bu ölünün mezarı ışıklandırılır, aydınlatılır. Daha sonra ise melekler ölüye:

– ‘Yat ve uyu’ derler. O da:

– ‘Âileme gidin de durumu haber verin’ der.

Melekler:

– ‘Zifafa giren ve sadece en çok sevdiği kişi tarafından uyandırılan şahıs gibi mahşer gününe kadar sen uyumana devam et’ derler.

Ölü münâfık olursa, meleklerin sualine:

– ‘Halkın Muhammed hakkında bir şeyler söylediklerini işitmiş, ben de onlar gibi konuşmuştum, başka bir şey bilmiyorum’ diye cevap verir.

Melekler de:

– ‘Böyle diyeceğini zaten biliyorduk’ derler.

Daha sonra arza, ‘Alabildiğine sıkıştır’ diye hitap edilir. Yer de başlar adamı cendere gibi sıkıştırmaya… O kadar ki, kemikleri hurdahaş olur. Mahşer gününe kadar mezarda böyle işkence görür.”(5)

Yine Peygamberimiz (s.a.v.) buyurur ki, “Kabir, ya cennet bahçelerinden bir bahçe, ya da cehennem çukurlarından bir çukur olur.”(6)

2. Ba’s: Ba’s kelime olarak gönderme, gönderilme, dirilme, diriltme yayma ve dağılma mânâlarındadır. Akâid ilminde ise, öldükten sonra dirilmedir; canlıların aslî parçalarını bir araya getirerek ve ruhlarını da iade ederek, Allah Teâlâ’nın mezardan çıkarmasıdır. Bu da haktır ve mutlaka gerçeklecektir.

Ba’sla ilgili âyetlerden bazıları şöyledir:

“Bir nutfeden insanı yarattı, ona şekil verdi. Sonra ona yolu (hayır ve şer yolunu seçmeyi) kolaylaştırdı. Sonra onu öldürdü ve kabre koydu. Sonra dilediği bir vakitte onu yeniden diriltir.”(7)

“(İnsan), kendi yaratılışını unutarak bize karşı misâl getirmeye kalkışıyor ve, ‘şu çürümüş kemikleri kim diriltecek?’ diyor. (Resûlüm) de ki: Onları ilk defa yaratmış olan diriltecek. Çünkü o, her türlü yaratmayı çok iyi bilir.”(8)

3. Mîzan: Lûgatta mîzan, ölçü, tartı, ölçek, miktar mânâlarına gelir. Bununla birlikte adâlet ve hukuk gibi mânevî olan herhangi bir şeyi mukayese ile tayin etmek için de kullanılır. Bu mîzan’ın mecazî anlamıdır. Mîzân’ın akâid ilmindeki mânâsı ise, amellerin tartılmasıdır ve haktır.

Cenâb-ı Mevlâmız buyuruyor ki:

“O gün vezn (amellerin tartılması) haktır. Kimin (sevap) tartıları ağır gelirse, işte onlar kurtuluşa erenlerdir. Kimin de tartıları hafif gelirse, işte onlar, âyetlerimize karşı haksızlık ettiklerinden dolayı kendilerini ziyana sokanlardır.”(9)

4. Amel defterleri: İnsanların dünyada inanıp kabul ettikleri iman esasları ile işledikleri amellerin kaydedildiği belge ki, bu da haktır. Kur’ân-ı Kerim’de bu kavram, kitap ve suhuf (sayfalar) isimleri ile geçmektedir. Bu defterler mü’minlere sağ, kâfirlere sol ve arka taraftan verilir. Bu hususla ilgili bazı âyet mealleri şöyledir:

“İnsan hiçbir söz söylemez ki, yanında gözetleyen yazmaya hazır bir melek bulunmasın.”(10)

“Kitabı sağ tarafından verilen, ‘Alın, kitabımı okuyun; doğrusu ben, hesabımla karşılaşacağımı zaten biliyordum’ der. Artık o, meyveleri sarkmış yüce bir cennette hoşnut kalacağı bir hayat içindedir. (Onlara denir ki:) Geçmiş günlerde işlediklerinize (iyi amellerinize) karşılık, âfiyetle yeyin-için. Kitabı sol tarafından verilene gelince, o, ‘Keşke, der, bana kitabım verilmeseydi de, hesabımın ne olduğunu bilmeseydim. Keşke onunla (ölümümle) her iş olup bitseydi! Malım bana hiç fayda sağlamadı. Saltanatım da benden (koptu), yok olup gitti.’ (Bu esnada cehennem bekçilerine şu İlâhî buyrukla hitap edilir:) ‘Onu yakalayın da, ellerini boynuna) bağlayın; sonra alevli ateşe atın onu! Sanra da onu yetmiş arşın uzunluğunda bir zincir içinde oraya sokun! Çünkü o, azîm olan Allâh’a iman etmezdi.”(11)

“Kimin kitabı sağından verilirse, kolay bir hesaba çekilecek ve sevinçli olarak ailesine dönecektir. Kimin de kitabı arkasından verilirse, derhal yok olmayı isteyecek; alevli ateşe girecektir. Zira o, (dünyada) ailesi içinde (mal-mülk, şan-şöhret, makam-mevki ve nüfuzu sebebiyle) şımarmıştı.”(12)

5. Hesap (sual): Kıyâmet gününde insanların, Allah Teâlâ’nın huzurunda, dünyada yaptıklarından dolayı sorgulanmasıdır.

Peygamberimiz (s.a.v.) şöyle buyurmuşlardır:

“Şüphe yok ki Allah Teâlâ (kıyâmet günü) mü’min kuluna yaklaşarak (rahmet) kanatlarını üzerine gerer ve onu örter. Sonra da buyurur ki: ‘Ey kulum, (işlediğin) şu-şu günahları biliyor musun?’ ‘Evet yâ Rabbî.’ Böyle böyle Allah Teâlâ onun bütün günahlarını bir bir sayar. O kadar ki kul, ‘Artık ben mahvoldum, helâk oldum’ kanaatine varır. Bundan sonra Allah Teâlâ, ‘Bu günahları dünyada iken örtmüş, gizli tutmuştum. Bugün de af ve mağfiret ediyorum’ buyurur. Bunun üzerine sorgusu yapılan kişiye, ‘sevaplarını ihtiva eden defteri’ verilir. Allah Teâlâ kâfirlere ve münafıklara ise, bütün halkın ortasında şöyle nida eder: ‘Rablarını yalanlayanlar işte bunlardır! Dikkat! Allâh’ın lâneti zâlimlerin üzerine olsun!”(13)

6. Havz: Bundan maksat, Peygamberimize (s.a.v.) ait olan cennet havuzlarından Kevser Havuzu’dur ve haktır. Allah Teâlâ, “Biz sana Kevser’i verdik”(14) buyurmuştur. Bütün peygamberlerin Haşr meydanında havuzları vardır ve ümmetlerinden hak edenler, cennete girmezden önce bundan içeceklerdir. Peygamber Efendimizin havuzu, ancak sünnetine uyan samimi mü’minler içindir ve son derece büyüktür. Nitekim buyurmuşlardır ki, “Benim havzumın bir kenarı bir aylık mesafedir. Dört açısı ve kenarı birbirine eşittir. Suyu sütten beyaz, kokusu miskten daha hoş, kadehleri gökteki yıldızlardan daha çoktur. Ondan bir defa içen, bir daha ebediyyen susamaz.”(15)

Hak yol olan İslâm’ı bırakıp bâtıl inançlara dönenler, kötü ve murdar işlerle meşgul olanlar -melekler tarafından- bu havuzdan ve cennetten menedileceklerdir.

7. Sırat: Kelime olarak sırat, yol demektir. “Sırât-ı müstakîm”, doğru yol, dümdüz cadde mânâsınadır. Kur’ân-ı Kerim’de, “Allâh’ın gösterdiği hidâyet yolu, İslâm dini” karşılığı olarak geçmektedir. Burada ise bundan maksat, İslâm akâidinde “Sırat köprüsü” olarak bilinen, mahiyetini kavrayamadığımız, ama inanmakla yükümlü bulunduğumuz cehennem üzerinden uzatılmış dehşetli bir geçittir.

Mü’minler sâlih amellerine göre bunun üzerinden geçip cennete giderler. Bazıları bu köprüden yıldırım hızıyla, bazıları fırtına sür’atiyle, diğer bazıları rehvan at üzerinde binmiş gibi, takvâsı az olanlar yürüyen at gibi, günahı arkasına bağlı bulunanlar da yürüyerek geçerler. Münafıklar, müşrikler, mürtedler ve bilumum kâfirler, bu köprünün üzerinden geçerken ayakları sürçer ve cehenneme yuvarlanırlar.

Sırat’tan ilk geçen Peygamberimiz (s.a.v.) olacak… Onun arkasından ümmeti geçecek… Ümmeti geçerken Peygamber Efendimiz Sırat’ın yanında bulunacak, ‘Yâ Rabbî, ümmetime selâmet ver, ümmetimi selâmette kıl’ diye dua edecek. Sahih hadîs kitaplarında, bunlardan bahseden hadîsler vardır. Fakat bu hadîslerde Sırat köprüsünün mahiyeti ve şekli hususunda bir bilgi verilmemiştir.(16)

8. Cennet ve cehennem: Bunlar her ikisi de haktır ve şu anda mevcuttur. Nitekim Kur’an’da şöyle buyrulmuştur:

“Biz, ‘Ey Âdem! Sen ve eşin (Havva) beraberce cennete yerleşin. Orada kolaylıkla istediğiniz zaman her yerde cennet nimetlerinden yeyin. Sadece şu ağaca yaklaşmayın. Eğer bu ağaçtan yerseniz, her ikiniz de kendine kötülük eden zâlimlerden olursunuz’ dedik.”(17)

“Rabbinizin bağışına ve takvâ sahipleri için hazırlanmış olup genişliği gökler ve yer kadar olan cennete koşun!”(18)

“O ateş (cehennem) kâfirler için hazırlandı.”(19)

Hâsılı, cennet ve cehennemin varlığını açıklayan nasslar, hem kimse için gizli kalmayacak kadar gâyet açık, hem de sayılamayacak kadar çoktur.

Âhiret hayatı bâki olduğu gibi cennet ve cehennem de bakîdir, daimîdir, onlara yokluk ârız olmaz. Cennet ve cehennem halkı da fâni değillerdir, ölümsüzdürler. Allah Teâlâ onlar hakkında, “Hâlidîne fîhâ ebedâ: Onlar orada ebediyyen daimîdirler”(20) buyurdu.

***

CENNET NE MÂNÂYA GELMEKTEDİR?

BİLİM DÜNYASI ZİKRİN FAYDALARINI KEŞFETTİ.

Hollanda’da Van der Hoven isimli bir profesör hastaları üzerinde yaptığı araştırmalar sonucu Allah lafzını tekrar etmenin ruh ve beden sağlığına iyi geldiği tespitini yaptı.

Toplumsal, ekonomik ve teknolojik yönden yaşanan hızlı değişim ve dünyevi kaygılarımız nedeniyle iç alemimizde oluşan maneviyat yoksunluğu; stres, tansiyon, asabiyet gibi psikolojik sorunlara davetiye çıkarıyor. Bunlardan en yaygın görüleni ise, halk arasında kaygı, gerilim ve sıkıntı hali olarak bilinen “anksiyete”.

Günümüzde “küresel bir salgın” olarak nitelenen anksiyete durumunda, kişinin moral seviyesi en alt düzeye iniyor ve başına gelebilecek her şeyi en olumsuz yönüyle ele alıyor. Her an kötü bir haber alacak veya kötü bir şey olacakmış gibi hissediyor. Bu ruhsal belirtilere çarpıntı, nefes darlığı, terleme, titreme gibi bedensel belirtiler de eşlik edebiliyor. Yoğun anksiyetenin tedavisi için tıbbi ilaç ve nefes egzersizleri öneren Batılı uzmanlar, yaşanan maneviyat krizini atlatmak için şimdilerde farklı bir yönteme başvuruyor: Zikir… Rabbimiz’e yakın olmamızı sağlayan zikrin diğer hikmetleri bilim dünyasının sıkı araştırmalarına konu oluyor.

El-Vatan isimli Suudi gazetesinde yayınlanan habere göre; Hollanda’da Van der Hoven isimli bir profesör, hastaları üzerinde yaptığı araştırmalar sonucu Allah lafzını tekrar etmenin ruh ve beden sağlığına olumlu katkıları olduğunu buldu. Düzenli olarak zikir ve Kur’an ile meşgul olmanın psikolojik rahatsızlıkları tedavi edebildiğini belirten Profesör Hoven, üç yıl süren araştırmaları souncunda Allah ism-i şerifini tekrarlamanın kişiler üzerindeki müspet etkisini bilimsel olarak ispatladığını belirtiyor.

ALLAH LAFZINDAKİ HER BİR HARFİN VÜCUDA ETKİSİNİ İNCELEMİŞ

Haberde, özellikle tansiyon ve stres problemi olan hastalara yaptırılan zikir esnasında, Arapça bilmeyenlere Allah lafzının düzgün şekilde telaffuzunun öğretildiğine yer veriliyor. Düzenli yapılan tekrarlar sonucu, hastalarda fark edilir bir iyileşme gözlemlendiği anlatılıyor. Allah lafzının harflerine dikkat çeken Hollandalı bilim adamı açıklamalarında, ismi şerifin ilk harfi ile çıkan “A” sesinin solunum sisteminden geldiğine ve nefes alışı kontrol ettiğine işaret ediyor. İkinci harf olan “Lam” harfi, dil ve üst damak ile yapılan kısa bir duraklamaya yol açıyar ve bu duraklamanın aynı şekilde tekrarlanması genel bir rahatlama ve gevşemeye sebep oluyor. Son harf olan “he”nin söylenişi ise, akciğerler ve kalp arasında bağlantı kuruyor, kalp atışlarını kontrol ediyor. Araştırmanın dikkat çekici bir başka özelliği de, Profesör Van der Hoven’ın bir gayri müslim olması. Zikrin hastaları üzerindeki olumlu etkisini gözlemleyen Hoven, Kuran-ı Kerim’i inceliyor ve İslami ilimler üzerine araştırmalar yapıyor.

SAĞLIKLI YAŞAM UZMANI DA ZİKRİ TAVSİYE EDİYOR

Medyada sıkça rastladığımız ve ünlülerin diyetisyeni olarak tanınan sağlıklı yaşam uzmanı Doktor Ender Saraç da zikrin sağlığımıza olumlu katkılarını keşfeden bilim adamlarından. Sağlıklı yaşam, doğal tıp, doğru beslenme, obezite ve stres gibi konularda danışmanlık yapan Saraç, kısa süre önce piyasaya çıkan “Ruhsal Gelişimimiz ve Kader” adlı kitabında, “Hiçbirimiz boşuna yaratılmadık ve hiçbir şey, hiçbir olay tesadüf değil…” alt başlığında Allah’ın 99 ismini yani Esma-ül Hüsna’nın insanın ruhsal gelişimine destek olduğunu ayrıntılarıyla açıklayan yazar, ayrıca ilginç bir tezde bulunuyor. “Ayetü’l-Kürsi, Felak ve Nas sureleri okunduğunda insanın aurasının kalınlaştığı yani korunduğu çok kısa süre içinde ince aletlerle tespit edilebilecek. insanlığa yararlı olabilecek enerji bizim inanç sistemimizde var” diyen Saraç, “Toplumda daha olumlu enerjiler veren insanların oranı arttıkça, Batı’ya bile meditasyon ve reikilerden çok daha güzel şeyler sunacağız” diye ekliyor.

EFENDİMİZ’İN SADIK ARKADAŞI HZ. EBU BEKİR’E İLK ZİKİR TALİMATI:

“Dilini damağına yapıştır ve kalben gizlice zikret: Allah, Allah, Allah…”

Efendimiz (s.a.v) ve onun sadık dostu Hz. Ebu Bekir (r.a), Medine’ye hicret ederken, izlerini süren Mekkeli düşmanlarından korunmak için Sevr Mağarası’na gizlenir. Gerek mağaraya giderken, gerekse mağaraya sığındıklarında Hz. Ebu Bekir’in tek korkusu vardır: Allah Rasulü’nün başına bir şey gelmesi… Becerikli bir iz sürücüsü, Mekke askerlerini Sevr mağarasına kadar getirir. Askerler mağaranın önüne geldiklerinde Efendimiz sakindir. Fakat, Mekkelilerin konuşmalarını ve ayak seslerini duyan Hz. Ebu Bekir’in endişesi hayli artar. Korkulu bir halde; “Ya Rasulallah, benim ölmemin önemi yok. Ama sana bir kötülük yaparlarsa, bütün ümmet helak olur” diyerek endişesini dile getirir. Efendimiz ise, huzur telkin eden haliyle onu en güzel şekilde teselli eder: “Tasalanma, Allah bizimle beraberdir…” Ve mağara arkadışına ilk zikir talimatını verir: “Dilini damağına yapıştır ve kalben gizlice haykır: Allah, Allah, Allah…” Peygamberimiz’in söylediği şekilde Allah’ı anan Hz. Ebu Bekir’in kalbi, dinginliğe kavuşur. Üzerlerine ilahi bir sekinet iner. Artık ne korku kalır gönlünde Hz. Ebu Bekir’in, ne de zerre kadar tasa…

Nefis ve Nefsin Kısımları

YARATILIŞ GÂYEMİZ VE NEFSİMİZ

Hani bir fıkra vardır, anlatırlar; babası oğluna bir bağ bağışlamış, ama oğlu ona bir salkım üzümü çok görüp vermemiş… İşte nankör insanın hâli de fıkradaki bu oğula benzer. Oysa insanın yaratılış gâyesi, Yaratanına kullak etmektir. Kulluk ise şükrü gerektirir, nankörlüğü değil.

Hâlıkımız, bize bir ömür ve bu ömür içinde sayısız nîmetler bahşetmiştir. Yirmidört saatlik bir günümüzü nerelerde kulandığımıza baktığımız zaman, ne kadarını Allah için ayırdığımızı gözden uzak tutmamalıyız.

Üzerinde yaşadığımız, bildiğimiz ve bilmediğimiz bütün mülk Allâh’ındır. Onun nîmetleriyle yaşıyoruz. Ama her şeyin kendi arzumuza uygun olmasını istiyoruz… Uymadığı zaman isyan ediyoruz.

Nedense nefsimizin kırılmasına, gücenmesine aslâ tahammül edemiyoruz. Halbuki Nemrud’a ilahlık iddiasında bulundurup İbrahim aleyhisselâmı ateşe attıran şey, işte bu nefistir.

Kendi saltanatına zarar veren hiçbir varlığı tanımak istemeyen nefis de, bu nefs-i emmâredir. İşte insan, bu nefsi ıslah ve tezkiye etmekle mükelleftir.

Her türlü nimet, nefsin arzularına karşı gelmek ve Allah’a kulluk etmek için verilmiştir. Nefsin gâyesi ise cehenneme bilet kesmektir.

Yüce Rabbimiz buyuruyor ki:

“Şimdi bana haber ver: Hevâ (ve hevesi)ni ilâh edinmiş; kendini, bir ilim üzerine, Allah şaşırtmış; kulağını, kalbini mühürlemiş; gözüne de perde çekmiş bir adama Allah’tan başka kim hidâyet edebilir (doğru yola getirebilir)? Hâlâ iyi düşünmeyecek misiniz?”(1)

Evet, hâlâ kendimize gelmeyecek miyiz? Bu şaşkınlık, dizginlerin nefsin elinde olması durumu daha ne kadar devam edecek?

Bir harpten dönerken ashâb-ı kirâma şöyle buyurmuştur İki Cihan Güneşi Efendimiz (s.a.v.):

“En küçük harpten en büyük harbe döndük.”(2)

Ashâb-ı Güzîn, çetin bir harpten dönerken bunun ne demek olduğunu sordukları zaman aldıkları cevap:

“Nefisle mücâhede ve mücâdele etmek, en büyük cihaddır” meâlinde olmuştur.

Demek ki en büyük düşman, nefistir ve en büyük mücâdele de nefs-i emmâre ile yapılan cihaddır. Onunla mücâdele son nefese kadar devam edecektir.

O bakımdan, kalblerimizdeki mühürleri silip göz ve kulaklarımızdaki perdeleri yırtmasını, kaldırmasını Yüce Mevlâmız’dan dileyelim. Böylece enginlere açılabilelim, her türlü ibâdet ve tâate, kulluk vazîfelerimize ve hizmet alanlarına kanatlanabilelim. Şaşkınlıktan kurtulup isyankâr nefsimizin tehlikeli uçurumlarında perişan olmayalım. Onun için de geliniz Rabbimize Resûlüllah Efendimizi’in ve vârislerinin niyâzı ile yalvaralım:

“Allah’ım, bizi, göz açıp yumucaya kadar, hatta ondan daha az bir zaman bile nefsimizin eline bırakma!” (Âmin)

***

NEFİS VE HEVÂ

İnsanoğlunun hem üstün meziyetleri, hem garip zaafları vardır. Bu cümleden olarak bâtın âlemimizi ifade eden mefhumlardan birisi de nefistir.

Kelime olarak, bir şeyin zâtı ve kendisi demek olan nefis, tasavvuf ıstılâhında değişik keyfiyetleri ifade için kullanılmıştır.

Meselâ Kur’ân-ı Kerim’de İsrâiloğulları’na hitâben, “Hemen Hâlik’ınıza (Yaradanınız’a) tevbe edip, nefislerinizi öldürünüz”(3) buyurulmuştur.

Buradaki “Faktülû enfüseküm (nefislerinizi öldürünüz)” emri, intihar ediniz mânâsına değildir. Bununla, hiçbir meşru‘ hudut tanımayan ve daima hayvanî şehvetlere meyyâl olan nefs-i emmâre ile mücâdele emredilmiştir.

Hevâ meselesine gelince…

Kelime olarak arzu ve istek mânâlarına olan hevâ, tasavvuf lisânında nefsin, süflî cihete yönelip ulvî cihetten yüz çevirmesi… Hakk’ı inkâr veya ihmâl edip, nefs-i emmârenin şehvetlerine tâbi olmasıdır.

Şöyle de diyebiliriz:

Hevâ, kişinin dînî ölçülere bakmaksızın nefsinin hoşuna giden şeylere yönelmesidir.

Hevâya tâbi olmak; insanın İslâm’dan uzaklaşmasına, ahlâken bozulmasına, amellerinde, tavır ve hareketlerinde zulüm ve azgınlığına sebep olur.

O bakımdan mü’minlerin, gerek nefs-i emmâre ile gerekse hevâlarını ilah edinenlerle mücâdeleleri kıyâmete kadar devam edecektir.

Bu mücâdelenin, bir takım zorlukları, sıkıntı ve meşakkatleri beraberinde getirmesi de muhakkaktır. Nitekim Resûlüllah (s.a.v.) Efendimiz buyurmuşlardır ki:

“İnsanların en çok sıkıntıya uğrayanları peygamberler, sonra sâlih amel sahibi olan kimselerdir. Kişi dinine göre belâlarla imtihan edilir. Eğer dini(ne bağlılığı kuvvetli ve) sağlamsa, belâsı daha da artırılır. Şayet dininde (imânında) zayıflık varsa, ona göre belâsı da azalır.”(4)

Binâenaleyh bu uğurda muhtelif belâ ve musîbetlere mâruz kalan Müslümanların, sabır ve sebat üzere olup vazifelerini, mes‘ûliyet ve mükellefiyetlerini hiçbir şart ve ahvâlde ihmâl etmemeleri gerekir. Gerçek sabır ve sebat ise, “Musîbetlerin ve zorlukların ortaya çıktığı hallerde kendini tutmak ve İslâm ahkâmına tâbi olmakta sebât etmek” yani hududu tecâvüz etmemektir.

Cenâb-ı Mevlâ-yi Müteâl ve’l-Kemâl hazretleri cümlemizi, sabreden, sabrında sebat gösterebilen, râbıta ve zikir ehli mü’minlerden eylesin. Âmîn…

***

NEFSİN MERTEBELERİ

Nefsin mertebeleri, yani basamak ve dereceleri yedidir:

1) Nefs-i Emmâre:

Nefs, kulun kötü ahlâk ve çirkin vasıfları, kötü his ve huyların mahalli olan lâtîfe, yani cism-i lâtîftir. Üzeri, yoğun ve kalın perdelerle örtülüdür. Bu mertebedeki nefs, kişinin en büyük düşmanıdır. Ona durmadan kötülüğü emreder. Zararlarından korunmak için, onu ezmek-kırmak ve zararsız hâle getirmek gerekir. Bunun da iki yolu vardır:

Ya riyâzatlar yapılarak, çile çıkarılarak güçten kuvvetten düşürülüp zayıf hâle getirilir…

Veya melekî rûh râbıtayla takviye edilerek o hayvanî rûha üstünlük sağlanır.

Birinci yol zor ve meşakkatli olduğu kadar, tehlikelerle de doludur.

İkinci yol ise daha emin, daha kolay ve çok daha kestirme bir yoldur.

Nefs-i emmâre kâfirdir, her şeyi inkâr eder. Asla kendinden üstün bir şey kabul etmez. Bu nefis, hakîkati bulamayanların nefsidir.

Tasavvuf kitaplarında, “Ve hiye nefsü’l-kâfirîn ve’l-fâsikîn” diye anlatılır. Yani bu nefis, kâfirlerin ve fâsıkların nefsidir.

Kısacası, inkârcıların ve İlâhî emirlerin dışına çıkan, büyük günah işleyen veya küçük günahları sürekli biçimde yapan kimselerin nefisleri emmâre mertebesindedir.

Yûsuf aleyhisselâm bir peygamber olduğu halde nefsiyle alâkalı olarak diyor ki: “Ben nefsimi tebriye etmem (temize çıkarmam). Muhakkak ki nefis, Rabbimin rahm’ettikleri (rahmetiyle korudukları) hâriç, elbette mubâlağa ile kötülüğü emredicidir!”(5)

Evet, o bir peygamber iken böyle söylüyorsa, ya bizim gibi sıradan insanların nefisleriyle olan durumu ne olabilir! Çok çok iyi düşünmek ve ona göre değerlendirip tedbirini almak gerekir.

***

2) Nefs-i Levvâme:

“Ve hiye nefsü’s-sâlihîn mine’l-mü’minîn.” Yani bu nefis, sâlih mü’minlerin nefsidir.

Kabahatini anlayıp da pişman olanların ve daha iyisini yapamadığından dolayı kendini kınayanların nefsidir. Üzeri, hafif ve ince perdelerle kaplıdır.

Bu nefis, süflî arzulara karşı gelir ve kötülük yaptığı zaman sahibini kınar, onu hesaba çeker.

Nefs-i levvâme, emmârenin bir üst derecesidir. Rabb’imiz bunu, “… nefs-i levvâmeye yemîn ederim”(6) buyurarak, ehemmiyetine binâen yeminle bildirmiştir.

***

3) Nefs-i Mülheme:

Cenâb-ı Hakk’ın, takvâ ile fücûru kendisine ilhâm ettiği, isyan ile ibâdet arasındaki farkı idrâk ettirdiği nefistir. Üzeri, nûr ve zulmet karışımı perdelerle kaplıdır.

Tarîk-ı rûhânîde olanların nefsi, nefs-i mülheme’dir.

(Bazı kitaplarda “mülhime” olarak zikredilir ki yanlıştır; doğrusu, yukarıda geçtiği gibi “mülheme”dir. Yani ilhâm eden nefis değil, ilhâm alan, kendisine ilhâm olunan nefistir.)

Allah Teâlâ’nın ilhâmına kavuşan bu nefisle alâkalı olarak Kur’ân-ı Kerim’de, “Nefse ve onu tesviye buyurup, fücûrunu ve takvâsını kendisine ilhâm edene yemîn olsun”(7) buyurulmaktadır.

***

4) Nefs-i mutmainne:

“Râbıta” ve “zikrullah” ile mutmain olan (sükûn ve istikrâra kavuşan) kimselerin nefsidir. Üzerinde nûrlu perdelerin ağırlıkta olduğu bir makamdır.

Füyûzât-ı İlâhiyenin nüzûlü ile meydana gelen sükûn ve istikrâr makamı ki, buna ehlüllâhın hepsi dâhildir.

Cenâb-ı Hak bu nefse Kur’ân-ı Kerim’de, “Ey mutmainne olan nefis!..”(8) kelâmıyla hitap etmektedir.

***

5) Nefs-i Râzıye:

Burası, Nefs-i Mutmainne’nin en a‘lâ mertebesidir. Hazret-i Mevlâ’nın lûtuf ve ikrâmından meydana gelen rızâ makâmıdır.

Cenâb-ı Mevlâ-yi zû’l-Celâl ve’l-Kemâl hazretleri, Kur’ân-ı Kerim’de bu nefse, “Rabbine dön, râzı olarak…”(9) kelâmiyle hitap etmektedir.

***

6) Nefs-i Merzıyye:

Bu, Hazret-i Allâh’a bağlıdır. “Ve rıdvânün minallâh (Allah’tan büyük bir rızâ)”(10) makâmı ki, kulun nâil olabileceği en yüksek rütbedir. “Radıyallâhü anhüm ve raduu anh (Allah onlardan râzı, onlar da Allah’tan râzı olmuşlardır)(11) mertebesidir.

***

7) Nefs-i Sâfiye: Diğer bir tâbirle, Nefs-i Zekiye.

Nefs-i Sâfiye mertebesine, enbiyâ ve mürselînin dışında hiçbir kimse çıkamaz… O, peygamberlere mahsus bir makamdır.(12)

***

NEFİS VE NEFS-İ EMMÂRE ÜZERİNE

“Nefis” hayat, his ve irâdeli hareket kuvvetini taşıyan, kalb ve ruh gibi latîf bir cevherdir. İnsanların yaşamasını, üremesini, dünya için çalışmasını temin eden kuvvettir. Buna hayvânî ruh da denilmiştir.

O, bedeni aydınlatan bir cevherdir. Ölüm esnasında ışığı, bedenin içinden ve dışından kesilir.

Uyku vaktinde ise, bedenin içinden değil, sadece dışından kesilir. O bakımdan uyku ve ölüm aynı cinstendir.

Ancak ölüm, küllî (topyekün) kesilmedir, uyku ise eksik yani kısmî kesilmedir.

Bundan da anlaşılıyor ki; Cenâb-ı Hak, nefis cevherinin bedenle olan münâsebetini üç şekilde düzenlemiştir:

1. Eğer nefsin ışığı bedenin bütün cüzlerine, yani içine ve dışına ulaşmışsa, bu uyanıklık hâlidir.

2. Şayet nefsin ışığı, bedenin içinden değil de dışından kesilmişse, bu uyku hâlidir.

3. Tamamiyle kesilmişse bu ölümdür.(13)

***

Tasavvuf ilmine göre, nefsin mertebeleri, daha önce kısaca temas ettiğimiz gibi, yedidir. Bunlar;

Nefs-i emmâre, Nefs-i Levvâme, Nefs-i mülheme, Nefs-i Mutmainne, Nefs-i râzıye, Nefs-i merzıye, Nefs-i sâfiye’dir. En tehlikelisi de Nefs-i emmâredir.

Bu sebeple, onun hilkâti ve cibillî huyları üzerinde biraz durmak istiyoruz… Ve sözü ehline, Miftâhu’l-Kulûb sahibi el-Hâc Mehmed Nûri Şemseddin (k.s.) hazretlerine bırakıyoruz:

“Nefs-i Emmâre erbâbı, hayvanlar gibidir; hatta onlardan da kötü ve aşağıdır. Zira o kimsenin sultânî rûhu, nefs-i emmârenin esîridir. O vaziyette kaldıkları için de, ekserisi son nefeslerinde imansız gider, ebedî cehennemde kalırlar. Ancak az bir kısmı imanla gidebilir. Onlar da ikâba (cezaya) lâyık ve azâba müstehak olurlar.

Nefs-i emmâre bilcümle kâfir, münâfık ve fâsıkların nefisleridir. Buna hayvanî rûh denilir. İşte bu kimselerin hayvanî rûhları, sultanî rûhlarını büsbütün esir almıştır. Onun için ekserisi, bu âlemi imansız olarak terk ederler. (Neûzü billâhi teâlâ: Onun şerrinden Allah Teâlâ’ya sığınırız.)

Demek oluyor ki, âdemoğlunda iki ruh vardır. Birine hayvanî rûh denilir. Bu, Cenâb-ı Hakk’ın Celâl sıfatının tecellîsidir. Diğerine de sultanî rûh adı verilir. Bu da Cenâb-ı Hakk’ın Cemâl sıfatının tecellîsidir.

***

HAYVÂNÎ VE SULTÂNÎ RÛHUN ZEVKLERİ

Beden ikliminde, bu iki pâdişahın yani hayvanî rûh ve sultanî rûhun birer vezîri ile birer de şeyhulislâmları vardır. Onlarla vücut ikliminde tedbîr ve tasarrufta bulunur. Meselâ, hayvanî rûhun vezîri akl-ı maâş (dünyayı düşünen akıl), fetvâ merciî de şeytandır. Onlarla istişâre eder. Sultanî rûhun vezîri ise, akl-ı maâd (âhireti düşünen akıl), şeyhulislâmı da melekdir; o da bunlarla istişârede bulunur.

Hayvanî rûhun zevki yiyip içmek, giyinip kuşanmaktır. Yani zâhirde insana lezzet verecek ne kadar şey varsa, onların hepsinden keyif alır ve kuvvet bulur; böylece sultanî rûha gâlip gelir.

Sultanî rûhun zevki; râbıta, zikir, tefekkür, ibâdet, İlâhî emirlere itâat ve onları icrâ, yasaklardan da ictinab etmektir, kaçınmaktır. Yani bâtında rûha safâ, lezzet ve kuvvet veren İlâhî emirlere boyun eğmekle insan hayvanî rûha gâlip gelir. Velhâsıl, sultanî rûhun, hayvanî rûha gâlibiyeti, İlâhî emir ve yasaklara riâyetle mümkündür.

İşte bu iki kuvvet, vücut ikliminde hükmederler. Birinin sıfatı, diğerinin sıfatına muhâliftir, aykırıdır. Ve biribirlerine tamamen zıt oldukları için, daima muhârebe ve mücâdele hâlindedirler.

Hayvanî rûhun aslı, emmâre sıfatıdır ki, buna nefis adı verilir. Bu sıfat, Cenâb-ı Hakk’ın Celâl sıfatının mazharıdır. Dâima Hakk’ın rızâsına aykırı şeylerden zevk alır, kuvvet bulur.

Sultanî rûhun aslı, sâfiye sıfatıdır. Ona, insânî sıfat denilir. Cenâb-ı Hakk’ın Cemâl sıfatının mazharıdır ki; dâima onun rızâsında bulunup, ondan bir adım dahi ayrılmak istemez.

Bu sebeple hayvanî rûh ile sultanî rûh birbirlerine zıttırlar, vücut ülkesinde muhârebe ederler. Meselâ bir insan, vücudunda, sultanî rûhu hayvanî rûhuna gâlip olmadığı halde, hayvanî rûhu kendi hâline bırakırsa, emmârelik sıfatında kalır… Ve hayvanî rûhu sultanî rûhuna gâlip olan bu kimse, zamanla hayvan gibi olur. Belki daha da alçaklaşır, dünya ve âhireti husrâna uğrar. [Nitekim bunlar hakkında Mevlâmız şöyle buyurmuştur: “Andolsun ki, cinlerden ve insanlardan bir çoğunu cehennem için yarattık. Onların kalbleri vardır, fakat onunla hakikati anlamazlar. Gözleri vardır, lâkin onlarla görmezler. Kulakları vardır, ama onlarla işitmezler. İşte bunlar hayvanlar gibidirler. Hatta daha da aşağıdırlar. Bunlar, gâfillerin ta kendileridir.”(14)]

Ama sultanî rûh, hayvanî rûhu kendi hâline bırakmayıp onunla her an mücâhede ve muhârebe ederse; işte o zaman, hayvanî rûhu –ister istemez– kendisine bağlar ve her emrine itâat ettirerek İlâhî emirleri icrâ eder. Bu kimselerin felâha ereceği ümit edilmekle beraber, hüsrâna düşmelerinden de korkulur; zira nefsin hîlesi çoktur.

***

NEFS-İ EMMÂRE ERBÂBI HEM AĞLAR HEM OYNAR

Nefs-i emmâre sahipleri, dünya ehlidirler; kalbleri mâsiyet zulmetleriyle kararmıştır. Kendilerine nasîhat fayda etmediği için –yukarıda da ifade edildiği gibi– ekserisi bu âlemi imansız olarak terk ederler!

Nefsin ikinci mertebesi olan levvâme zümresine mensup insanların, nefisleri emmâre sıfatında, kendileri ise ukbâ ehlidirler. Bunların çoğunluğu imanla giderler. Lâkin emmârede bulunup, bazı menhiyâttan sakınmadıkları için, azap ve ikâba da müstehak olurlar.

Tasavvuf erbâbından, nefs-i emmârede bulunanlar, râbıtadan ve zikirden asla zevk alamazlar. Her an ve her nefes inkıbaz-ı derûndan (mânevî tıkanıklıktan) kurtulmaz, feyz alamazlar. Yaptıklarının ekserisi menhiyât olur, (haramlar- yasaklar cinsindendir). Yani kürsü dibinde ağlayıp, köçek önünde oynar. Kendinde zuhûr eden mâsiyet, ona iyi görünür. Onun için asla tevbe ve istiğfar etmezler.

Eğer bir kimse, nefs-i emmâre sahibine, ‘Sende çirkin fiiller var, tevbe ve istiğfar et’ dese, kızıp öfkelenerek, ‘Bende öyle fiiller yoktur’ der ve ona düşman kesilir.

Bunların zikrinde ve fikrinde aslâ sebat yoktur. Bazan devamlı olarak çalışır, bazan kendisini büsbütün hevâ ve hevese kaptırıp gider. Bazı kere de ehlüllâhın himmeti ile kendisine pişmanlık gelip, işlediği kötülüklere tevbe ve istiğfar eder. Kendisini her şeyden alçak görüp, ‘el-Amân’ diye feryâd ederek yardım istemeye başlar.

Eğer nefs-i emmârede olan kişi (sâlik-mürîd), kâmil ve (mükemmil) bir mürşidin elinde olursa, onun kudsî kuvveti berekâtiyle kısa zamanda nefs-i levvâmeye çıkabilir. Fakat, mürşid noksan olursa, o hâl ile kalıp, büyük tehlikelere düşmesinden korkulur.

Sözün kısası, emmârede olan sâlike, hiçbir şekilde vuslat nasip olmaz; hatta imansız gitmesinden korkulur.’(15)

***

NEFS-İ EMMÂRE VE NEFSİN İTHÂMI(16)

“Allah yolunda, Allah (rızâsı) için (Allâh’ın velî kullarına) hürmet ve saygı göstermek vardır. Bunun mu‘tedil bir tarzda yani ne eksik, ne fazla, orta kararda ve münasip ölçüde kullanılması lâzımdır. Aynı zamanda nefsi ithâm etmeye/suçlamaya taalluk eden husus ve ifâdelerde de hakiki vaziyeti tecâvüz etmemek/aşmamak evlâdır.

“Tasfiye ve tezkiye yolunda (yani şerîat ve ma‘rifet esasları dâhilinde kalbini safîleştirme ve nefsini temizleme hususunda) Hak ve hakikat tâliplerinin, nefsini kötü bilmesi ve onu daima itham altında tutması kadar faydalı bir hâl yoktur. Bu hâl câri ve hâkim olunca, sülûk (ma‘rifetullahta Hakk’a giden yola girmek ve o yolda mesâfe alabilmek) çok kolaylaşır.

Nefs-i emmâre bir taraftan en fenâ, şerîr (kötü ve kötülük işleyen), fesatçı (ve şerrin menbaı) olan bir mahluktur, tasfiye ve tezkiyeden sonra ise en a‘lâ, ekmel ve kudsî bir mahluk olur.

“Nefis emmârelikte iken fenalıkta, şerlilikte öyle bir derecede bulunur ki, kendisi:

● Herkesin hâkimi olmasını ister.

● Herkesin kendine muhabbet etmesini, kendinin kimseye muhabbetle mukayyed (bağlı) olmamasına tâliptir.

● Herkesin kendine muhtaç olması, kendinin kimseye muhtaç olmaması maksûdudur, arzu ve emeli budur.

● Hatta, içinden gelen hırs ve arzusu, gâyesi; herkesin kendine ibâdet etmesi, kendinin ise Allâh’ı ma‘bûd kabul etmemesi yönündedir.

● Yine bu nefis, kötü ve çirkin huylulukta öyle bir mertebededir ki; Mevlâ-yi Müteâl (Allâhü Teâlâ) ile (ilahlıkta) şirkete (ortaklığa) bile râzi olmaz. Zât-ı Akdes-i İlâhî’nin (yani Allahü Teâlâ’nın) bile kendine mahkûm olmasını ister. Onun bu hâli, ulûhiyet iddiâsından başka bir şey değildir.

“Nefs-i emmârelikte bulunanların mânevî halleri; şuûrlu, şuûrsuz (yani anlasa da anlamasa da, idrâk etse de etmese de) işte böyledir. Fakat bu umûra şuûr; gafletin ve cehâletin gılzati (büyüklüğü) sebebiyle, bâtın gözü ve idrâki açık olmayanlar için imkânsız gibidir. Onun için Mevlâ-yi Müteâl (Allâhü Teâlâ) hadîs-i kudsîsinde, “Âdi nefseke feinnehe’n-tesabet bi-müâdâtî” buyurmuşlardır ki, meâli: “Nefsine adâvette ol, zira o benim adâvetime nasb-ı nefs etmiştir (bana düşmanlık için dikilmiştir)“.

“Şu halde nefse, onun iştihâlarına, hevâlarına (arzu ve isteklerine) tâbi olan, Mevlâ’nın emirlerine, rızâlarına âsîdir. Nefsi ile berâber olan (öylesine bedbaht bir kişidir ki), onunla Allah adâvettedir. Nefis, Allâh’a adâvette (düşmanlıkta) onun yardımcısıdır. Nefse muhâlefet ise, Allâh’a ve emrine itâattir, nefse de adâvettir, yardımcı olmamaktır. Böyle bir kimse elbette Allah’la beraberdir, Allah da onunladır. Mevlâ’ya dostluk yolundadır. Hubb-i Mevlâ’ya yani Allah sevgisine yol ve mahal olacak mevkidedir. Şüphesiz Hüdâ’nın dostlarından olacaktır.

“O halde, nefse muvâfakatin, ona uymanın insanı nasıl bir ebedî felâkete çekip sürükleyeceğini, ona muhâlefetin ise ne derece sermedî-dâimî bir saâdeti hâsıl eyleyeceğini teemmül etmek (iyice, etraflıca düşünmek) lâzımdır. Onun için; Şâhi’l-küll Nakşibend Hâce Bahâüddîn Muhammed hazretleri, “Ben Allâh’a en akreb (en yakın) bir yol buldum. O da nefsin şerâretini (kötülüğünü) anlayarak dâima ona muhâlefettir (zıt ve aykırı hareket etmektir)” buyurdular. Yine Şâh-ı Nakşibend (k.s.), “Nefsini Firavun’dan a‘lâ (üstün) gören, bu yolda vâsıl-ı hakîkat olamaz (hakikate kavuşamaz)” buyurmuşlardır. Bu sözler, uzun şerhe ve îzâha muhtaçtır.

“Mâlumdur ki; mâsûmiyet (günahsızlık) peygamberlere mahsûr, yani onlarla sınırlandırılmıştır. Mahfûziyet (korunmuşluk) de mü’minlere hasredilmiş, onlara mahsus kılınmıştır. Nübüvvete taalluk eden umûrda (peygamberlikle alâkalı hususlarda) kat‘iyyet vardır. Velâyete terettüp eden umûrda (velîliği alâkadar eden işlerde) ise zan vardır.

“Hâtime (yani son nefesin, âkıbetin nasıl olacağı); Allah bildirmedikçe herkese meçhûldür (belli değildir). İmana da, küfre de kayması muhtemeldir. İş böyle olunca, Firavun’la karşılaşmak nasıl olur?!..

Peygamberlerden mâadâsının hâtimesi meçhûldür (onlardan başkasının sonunun ne olacağı bilinmez). Elde vahiy yoktur. İlham ve keşif, sahibinden mâadâsına huccet olmaz (yani feyz yoluyla kalbe gelen hususi mânâ ve ilimler; perdenin ötesindeki gaybî hususlara, işin hakikatine, ma’nen yaşayarak ve görerek vâkıf olmak, kişinin kendisinden başkasına delil olmaz), hatta kendisine de…

“Bu takdirde, hâtime husûsunda dâima titreyip ürpermek lâzımdır. Allâh’a iltica ve karâr eylemek (Allâh’a sığınıp, hâlin hakikatinden tereddüdü-şüpheyi yok etmek) iktizâ eder. Havf ile reca beyninde (korku ve ümit arasında) bulunmak en sağlam ve en kuvvetli hâldir. Bu ibâdet ve kulluk vazifelerini yerine getirerek gaybî tasarruflara boyun eğmek gerektir. Emnin, ye’sin (âkıbetten emin olmak veya ümit kesmenin) ifrat ve tefrît cereyanlarına kapılmak, kendini perişan eylemektir. Tedbirsiz, fâidesiz bir hâldir.

“Bu umûr (buraya kadar anlatılan hususlar, emirler, vazîfeler) nefsin yüzüne çarpılırsa, onun soluğu münkesir olur, (nefesi kesilir). Tasallutu kırılır, musallat olup rahatsız edemez. Tasarrufu za‘fiyete uğrar. Bunun derecesiyle mütenâsiben (ölçülü ve uyumlu olarak) hürriyet artar. Mevlâ’ya karşı ibâdet ve ubûdiyet başlar. Mevlâ’nın lûtuf ve muvaffak kılması ile reddolunmuş kötü sıfatlar giderek, rızâ-yi İlâhî’ye uygun sıfatlarla ittisâf eder (vasıflanır, güzel ahlâka sahip olur). İtmi’nân emâreleri (nefs-i mutmainnenin işâret ve alâmetleri) yüz gösterir. Ubûdiyet şerefi ve sarsılmaz bir kulluk mertebesi tahakkuk eder. Ölmeden evvel ölmüş, sonra da ölmemek üzere dirilmiş olur. Bu Allahü Teâlâ’nın bir fazl u ihsânıdır ki; geçen açıklamalar dâiresinde harekete muvaffak kılınanlar hakkında cârî ve müstahık (geçerli ve lâyık) olur.

Allahü Teâlâ bütün tâlipleri bu hakikatle tahakkuka (ona nâil olmaya) mahz-ı fazliyle (sırf lûtfiyle) tevfîk-ı kâmil atâ (tam bir muvaffakiyet ihsan) ve inâyet buyursun.” Âmîn.

***

ANLAYIŞSIZ HASIM

Yahyâ bin Muaz (k.s.) hazretleri:

– Hasmın anlayışlı biri olması, kişinin şansındandır. Benim hasmımda ise hiç anlayış ve insaf yok, buyurmuştu.

Kendisine sordular:

– Senin hasmın kimdir?

Şöyle cevap verdi:

– Nefsimdir!.. Onun hiç anlayışı yok… Ona kalsa, dünya hayatında tadacağı, anlık-geçici zevkleri, ileride elde edeceği dâimî ve ebedî cennet nîmetlerine tercih edecek…

Evet, hakikaten de insanın en büyük hasmı ve düşmanı kendi nefsi, yani nefs-i emmâresidir.

Nitekim Resûlüllah (s.a.v.) Efendimiz, “Senin en büyük düşmanın, (merkezi) iki kaşının arasında (olan) nefsindir” ihtârı ile uyarıyor.

Cenâb-ı zû’l-Celâl ve’l-Kemâl Hazretleri de yine biz kullarını nefsin ne amansız bir düşman olduğu hususunda îkaz için hâdis-i kudsîsinde buyurmuştur ki: “Nefsine adâvet et (ona düşman ol); zira o benimle adâvete nasb-ı nefs eylemiştir (düşmanlığa kalkışmıştır.)”

***

ALLAH YOLUNDA NEFİSLE BİRLİKTE YÜRÜNMEZ

Ali bin Müzeyyen (k.s.) hazretlerinden:

“Allah yolunda nefisle birlikte yürümek isteyen, daha ilk adımında hata etmiş demektir. Nefsini terk edip de, ihlâs ile, her şeyde Allâh’ın rızâsını düşünerek yola çıkarsa, Allah Teâlâ onu zâtına kavuşturur.”

***

İŞİN ASLI KALBE DAYANIR

İmâm-ı Rabbânî (k.s.) hazretleri Şeyh Muhammed Çeterî’ye gönderdikleri mektupta şunları yazmaktadır:

“Bilmiş olasın(ız) ki, işin aslı kalbe dayanır. Eğer kalb, Allah Teâlâ’dan başkasına meftûn-tutkun ve bağlanmış ise, o kalb harab ve ebterdir; yani vîrandır, hayırsızdır.

“Yalnız zâhirî ibâdetlerle ve sûrî amellerle bir şey hâsıl olmaz, elde edilmez. Bilakis herkese lâzım olan; Allah Teâlâ’nın gayri hiçbir şeye iltifat etmeyen selîm (temiz ve sağlam, mutmain ve müsterih) bir kalb ve şerîatın yapılmasını emrettiği bedene bağlı sâlih amellerdir. Şu hayatta ruhsuz beden tasavvur edilemeyeceği (düşünülemeyeceği) gibi, sâlih ameller olmadan da kalbin sâlim (sağlıklı ve temiz) olduğunu iddia etmek bâtıldır, boş sözden ibarettir.

“Kalıpla (bedenle) yapılması gereken sâlih ameller olmadan, kalble alâkalı hallerin hâsıl olması (elde edilmesi) da muhâldir, mümkün olmaz. Bu zamanda ise mülhidlerden pek çoğu, bu elde edilmesi mümkün olmayacak şeyin iddiâsındadırlar. [Meselâ: Sen benim abdestle-namazla alâkam olmadığına bakma, benim kalbim temizdir… derler. Bu ve benzeri laflar, boş lakırdıdan ibârettir.]

“Allah Teâlâ bizleri, Habîbi (aleyhi’s-salâtü ve’s-selâmü ve’t-tehıyye) hürmetine onların bu kötü itikatlarından necatta kılsın.”(17) Âmîn…

***

HUZÛR VE ÂFİYET NEFSİN İTMİ’NÂNI İLE MÜMKÜNDÜR

Molla Câmi (k.s.) hazretleri, bir gün dostlarından birine,

– Ne iş yapıyorsun? diye sormuştu. O da,

– Hamdolsun çok huzûrluyum, sıhhat ve âfiyet içindeyim. Dünyayı terk edip bir köşeye çekildim. Zikr-i İlâhî ile meşgul oluyorum, demişti.

Molla Câmi (k.s.) hazretleri cevap olarak;

– Huzûr ve âfiyet bu değildir. Huzûr ve âfiyet, insanın nefsinin emmârelikten kurtulup, itmi‘nâna kavuşmasıdır. (Yani, nefsin kötüyü emredicilikten kurtulup hayra sevk edici hâle gelmesi, yapılan râbıta ve zikirle sükûnete erip itmi’nan istikrar bulmasıdır.) Nefsini itmi‘nâna kavuştur da ister köşende otur, istersen insanların içinde ol, buyurdular.

Halis Ece

 

DİPNOTLAR

(1) Kur’ân-ı Kerim, Câsiye sûresi, 45/23)

(2) el-Mektûbât, İmâm-ı Rabbânî, 1, 260; Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, I, 511 (1362); Bağdadî Tarihi, 13, 493.

(3) Kur’ân-ı Kerim, Bakara sûresi, 2/54.

(4) İbn Mâce, Sünen, 2, 1334-1335)

(5) Kur’ân-ı Kerim, Yûsuf sûresi, 12/53.

(6) Kur’ân-ı Kerim, Kıyâme sûresi, 75/21.

(7) Kur’ân-ı Kerim, Şems sûresi, 91/8.

(8) Kur’ân-ı Kerim, Fecr sûresi, 89/27.

(9) Kur’ân-ı Kerim, Fecr sûresi, 89/28.

(10) Kur’ân-ı Kerim, Âl-i İmrân sûresi, 3/15.

(11) Kur’ân-ı Kerim, Beyyine sûresi, 93/8.

(12) Süleyman Efendi Hz.’den (k.s.) nakleden, talebesi Ziya Sunguroğlu.

(13) Seyyid Şerif Cürcânî, Kitâbü’t-Ta‘rîfât.

(14) Kur’ân-ı Kerim, A‘raf sûresi, 7/179.

(15) Şemseddin Nûrî, Miftâhu’l-Kulûb, Risâle-i Murâkabe, s. 36-7-8.

(16) Salâhudddin ibn Mevlânâ Sirâcüddîn, a.g.e. “Nefs-i emmâre ve ittihâm-ı nefsî” başlıklı makale

(17) el-Mektûbât, 1, 39.